De Revised Edition: zo dicht mogelijk bij Murshids gesproken woord

Door Shahbaz Alex Kiss

Het is een lange reis geweest om de Revised Edition het levenslicht te laten zien en ik ben blij met deze gelegenheid er iets in ‘Soefigedachtes’ over te schrijven. In de uitnodiging voor de Nekbakht-dag afgelopen 13 april, had iemand de Revised Edition al als volgt aangeprezen: “Dichter bij de daadwerkelijk door Inayat Khan uitgesproken woorden kan je niet komen.” Dat is inderdaad wat we met deze publicaties voor ogen hebben.

Voordat deze nieuwe editie kon verschijnen, is er vier decennia lang gewerkt aan het publiceren van The Complete Works of Hazrat Inayat Khan, ook wel bekend als ‘de bruine delen’. De laatste negen jaar van die vier decennia droeg ik mijn steentje bij aan het monnikenwerk dat door de naamgever van de Nekbakht Stichting ooit was begonnen. Ik ontcijferde de stenogrammen waarin de vaste secretaresse van Inayat Khan, Nekbakht (voorheen Sakina) Furnée zijn lezingen woordelijk had vastgelegd.

Nekbakht had zelf haar steno al een keer ontcijferd en haar transcripties opgestuurd naar Head Quarters in Geneva. Ze merkte dat in de publicaties die verschenen, veel werd afgeweken van haar transcripties. Zelf had ze geen kopieën bewaard en toen HQ maar een handjevol kon terugvinden, besloot ze zelf terug te keren naar haar originele stenogrammen. Ze begon haar eigen werk opnieuw te transcriberen en richtte de Nekbakht Stichting op, met als doel om ervoor te zorgen dat het helder op schrift zou komen welke woorden Murshid écht gesproken had.

Nekbakht transcribeerde zelf een eerste deel van haar stenogrammen, droeg haar taak over aan Munira van Voorst van Beest, die het overdroeg op Berthi van de Bent, die uiteindelijk het laatste transcriptiewerk aan mij heeft toevertrouwd.

Wat mij de afgelopen jaren steeds opnieuw heeft gefascineerd is de realisatie dat vrijwel alles wat er van Inayat Khan in gedrukte vorm gepubliceerd is, rechtstreeks is terug te voeren op één enkel moment, waarop hij in één keer één verhaal afstemde op het publiek waartoe hij zich richtte. Verreweg het meeste van wat er onder zijn auteurschap gepubliceerd is, komt van momenten waarop hij niet schreef, maar sprak.

De grote meerwaarde van de bruine delen is dat ze inzichtelijk maken hoe Inayat Khans gesproken woord het beginpunt is en wat er daar allemaal aan is toegevoegd en gewijzigd vóórdat het tot een publicatie kwam. Dat aan zijn woorden, altijd met de beste bedoelingen, toch heel veel gesleuteld is, verklaart waarom er zo ontzettend veel verschillende bronnen naast het allereerste brondocument gelegd moesten worden. Dat verklaart dan weer waarom de bruine delen zulke zware lectuur zijn en zoveel voetnoten nodig hebben gehad.

Tijdens mijn werk aan de bruine delen, waar ik onder het redacteurschap van Anne-Louise Wirgman werkte, begonnen zij en ik te fantaseren over wat er allemaal mogelijk zou zijn als deze lange, zware taak eindelijk volbracht zou zijn. We ontwikkelden een gedeelde visie voor een grondige herziening, die we aan het bestuur en de Editorial Committee van de Nekbakht Stichting voorlegden. Eind 2021 kregen we groen licht voor een pilot en begonnen we aan de voorbereidingen van het eerste deel van wat de ‘groene delen’ zouden worden.

Op 13 april jongstleden, op de verjaardag van Nekbakht Furnée zelf, presenteerden we de eerste volgroeide vrucht van onze samenwerking, deel één van ‘The Green Volumes’; oftewel: de Revised Edition van The Complete Works of Pir-o-Murshid Hazrat Inayat Khan. Alle lezingen van Inayat Khan uit het jaar 1922 in één volume, grondig herzien.

De meest ingrijpende wijziging betreft een ingrijpende conceptuele herziening. Voor alle jaren waarvoor nu geldt dat er bruine delen zijn, is het niet opnieuw nodig om het brondocument met alle andere documenten in het archief te vergelijken. De aanname is dat er nu meer interesse is in enkel het allereerste brondocument, dan in het kunnen teruglezen van het gehele proces van brondocument naar eerste verschijningsvorm, zoals bij de eerste editie. In de herziene versie is daarom alleen het brondocument gepubliceerd, waardoor de aandacht van de lezer niet over verschillende bronnen verdeeld hoeft te worden. Dat komt het opgaan in de gesproken woorden van Inayat Khan ten goede.

Deze conceptuele herziening leverde praktisch op dat het geheel van alle lezingen uit 1922 nu in één volume van 618 pagina’s paste, in plaats van over 2 volumes verdeeld te worden (gezamenlijk 1104 pagina’s). Ook het aantal voetnoten is aanzienlijk teruggebracht; van 8390 in de twee oorspronkelijke volumes, naar 1409 in de Revised Edition.

Deze herziene editie is bovendien op een andere manier klaargemaakt voor publicatie. De bruine delen die op 1922 betrekking hadden zijn in 1990 en 1996 voor publicatie gereed gemaakt met desktop publishing (DTP) software uit die tijd. Voor de Revised Edition zijn we overgestapt op actuele academische typesetting software: LaTeX. De eerste gebruikers van de groene delen zullen al hebben gemerkt dat de functionaliteit van enkele onderdelen die al in de bruine delen bestonden is daardoor verbeterd. In de digitale versie zijn alle titels in de inhoudsopgave klikbaar, en in het hele document zijn alle verwijzingen naar paginanummers (in de woordenlijst, de appendici en de index) klikbaar. Ook kun je op alle vreemde woorden in de lopende tekst klikken om direct naar de juiste plek in de woordenlijst gebracht te worden. De lijsten, appendici en de index zijn bovendien meeromvattend omdat ze op de lezingen van een heel jaar betrekking hebben.

In de bruine delen was er al een ‘Appendix A’, waarin stond welke lezingen voor welke publicaties of circulaties van lesmateriaal zijn gebruikt. Deze is opnieuw ontworpen waardoor het nu veel makkelijker is om de brondocumenten van bestaande publicaties te vinden. Ook is er een overzicht toegevoegd van alle lezingen over het thema ‘muziek’, en van alle ‘The Problem of the Day’ lezingen die in 1922 in Katwijk werden gegeven.

Er zijn ook enkele nieuwe functionaliteiten toegevoegd. Aan het eind van elke lezing is nu een paginaverwijzing naar de (chronologisch) volgende lezing in dezelfde categorie. Heb je net de lezing gelezen die uiteindelijk hoofdstuk één van ‘The Inner Life’ werd, dan kun je zonder de inhoudsopgave te gebruiken in de pdf meteen doorklikken naar de lezing die uiteindelijk hoofdstuk twee werd door bij de doorverwijzing aan het eind van de lezing op het paginanummer te klikken. Bij een gedrukte versie is het natuurlijk moeilijk klikken, maar kun je zelf makkelijk naar het betreffende paginanummer bladeren. (Plannen voor een gedrukte versie zijn in de maak.)

Op grond van een tip van Shaikh al-Mashaik Mahmood Youskine Khan is er ook aanvullende informatie gegeven over de locatie en het publiek van de lezingen, onderaan de eerste pagina van elke lezing. Murshid stemde zich af op waar hij was en met wie hij was, en dus is deze informatie een relevante toevoeging voor iedereen die zijn of haar best doet zich een voorstelling te maken van hoe het was om lijfelijk aanwezig te zijn bij de gesproken woorden.

In de bruine delen werden de namen van enkele prominente tijdgenoten van Inayat Khan opgenomen in de ‘List of Names, Places, Works, etc.’ In de Revised Edition is er een beschrijving toegevoegd van alle mensen die tot de entourage van Inayat Khan behoorden, en heeft deze gemeenschap een geheel eigen appendix gekregen: Appendix B. Door deze allemaal bij elkaar te zetten is het wellicht mogelijk om een klein beetje van het gemeenschapsgevoel van die tijd te bespeuren.

Het is echt een grondige herziening en een werk waar ik buitengewoon blij mee ben dat het het levenslicht heeft gezien. Er is nog veel meer aan te ontdekken en ik zou er nog veel meer over kunnen vertellen, maar niets zal zoveel duidelijk maken als de ervaring die de lezer er zelf mee heeft. Ik hoop van harte dat je er als lezer veel en vaak gebruik van zult maken. En ik hoop dat de groene delen bijdragen aan een grotere, eenvoudigere en directere toegang tot de woorden die op de levende adem van Hazrat Inayat Khan de wereld in zijn gedragen.

Shahbaz Alex Kiss is oprichter en eigenaar van De Luisterij, een praktijk voor trauma-sensitieve psychosociale ondersteuning. Sinds 2013 werkt hij als freelancer voor de Nekbakht Stichting. Hij is één van de twee redacteuren van de Revised Edition van de Complete Works of Hazrat Inayat Khan, waarvan dit jaar het eerste deel in pdf-vorm verscheen.